معرق

معرق چیست؟؟ در دایره‏المعارف هنر (نوشته رویین پاکباز)، در تعریف معرق چنین آمده‏است: معرق (موزائیک Mosaic) طرح پیک نما یا انتزاعی ساخته شده از قطعات سنگ ، شیشه ، سفال ، چوب رنگین بر روی دیوار ، سقف ، زمین و غیره‌است
مُعَرَّق‌کاری یا موزاییک سازی یکی از رشته‌های صنایع دستی است.
معرق سازی در ایران از سده ۶ هجری و دوره سلجوقیان با ساخت کاشی معرق پیشرفت کرد و در سده هشتم کامل‌تر و ظریف‌تر شد. در سده نهم و دهم هجری نیز رشد بسیار زیادی کرد. شهرهای اصلی معرق سازی در این دوره اصفهان ، یزد ، کاشان ، هرات ، سمرقند و آران و بیدگل بودند.
هنر موزاییک از دیرزمان شناخته شده بود و تا به امروز نیز کاربرد دارد. در بین النهرین و مصر باستان نوعی موزائیک در اندازه‌های کوچک و برای مصارف تزئینی و زینتی ساخته می‌شد ولی رومیان آن را چون یک قالب هنری همپایه‏ی دیوارنگاری به کار می‌بردند . صنعت موزاییک سازی توسط هنرمندان صدر مسیحیت ادامه یافت و در اوایل قرون وسطی به خصوص در قلمرو امپراتوران بیزانسی به اوج شکوفایی خود رسید ( مثلاً موزاییک‌های کلیسای سان وتیله در راونا )

برای اطلاعات بیشتر بر روی ادامه مطلب کلیک کنید

معرق‏کاری در ایران
در بعضی از منابع به اشتباه گفته شده‏است که معرق چوب برگرفته از کاشی معرق است و معرق در ایران از هند وارد شده‌است. در حالیکه در سبک هندی چوب زمینه‏ی کار یک تکه‌است و به علاوه جنس چوب از فوفل است ..شیوه‌ای کار در سبک هندی به این شکل است که ابتدا طرح را بر روی چوب پیاده کرد و سپس شکل‏ها را بریده و بعد با تکه‏های مختلف چوب پر می‌کنند.
طبق آخرین کاوش‏هایی که در شهر سوخته واقع در زابل انجام گرفته‌است، شانه‎ای پیدا شده‌است که بر روی آن گلی با تکه‏های چوب کار شده‌است. این شانه متعلق به ۵۰۰۰ سال پیش است. پیدا شدن این شانه دلیلی بر بطلان دو نظریه فوق‏الذکر می‌باشد. علاوه بر این طرح گل روی شانه با طرح گلی که بر روی سفالینه‏ها کشف شده‏است یکی می‏باشد که نشان می‌دهد شانه‏ی یافت شده نمی‏تواند از جایی وارد ایران شده باشد.(بر اساس کاوش‏های استاد مهران امیر اینانلو)

معرق نوین :معرق به شکل امروزی یک هنر نوین است که در سال ۱۳۰۹ هجری شمسی اولین کارگاه آن توسط حسین طاهرزاده ایجاد شد که کارگاه منبت بود و توسط احمد امامی و پسرانش خلیل و علی در سال ۱۳۱۰ در رشته معرق و مشبک به کارگاه منبت فوق‏الذکر اضافه شد.از اساتید آن زمان می‌توان به برادران امامی و استاد زابلی اشاره کرد. از استادان معاصر می‏توان به استاد اینانلو اشاره کرد که ابداع کننده سبک تفکیک رنگ می‏باشند. در این سبک تکنیک‌های نقاشی را روی معرق پیاده می‏کنند. تکنیک‏هایی مانند پرسپکتیو- سایه روشن - نور و.. ولی در معرق سنتی به صورت مینیاتور(نقاشی ایرانی) کار می‏شد و بیشتر طرحهای به کار رفته از اثار استاد محمود فرشچیان بود. در معرق سنتی مبحثی به عنوان تفکیک رنگ وجود نداشت و به صورت کلی فرم‏ها یک تکه و با کمک خط اره نشان داده می‏شدند.

ساختن یا نصب کاشی ها را معرق گویند. معرق کاری کاشی در دوره سلجوقیان یعنی در قرن 6 هجری به سمت کمال رفت و بسیار متداول گردید.درقرن هشتم هجری هنرمندان معرق کار به مراتب از هنرمندان عهد سلجوقی جلو افتادند.در این قرن موفق شدند اجزایی را که اشکال معرق از انها تشکیل می یابدکوچکتر کنند و لطیف ترین و زیباترین اشکال بنایی و هندسی را در مجموعه ای از رنگهای زیبا و براق که جز در فنون و صنایع شرقی حصوصا ایرانی دیدته نمی شود نمایش دهند. مخصوصا ارزانی معرق بیشتر موجب شیوع ان گردیده .صنعت معرق کاری در قرن های 9 و 10 هجری به سنت های شرقی خود رسید .


در این دوره مراکز مهم معرق سازی شهرهای اصفهان . پزد . کاشان . هرات . سمرقند و تبریز بودند . با ورود کمان اره به ایران معرق چوب توسعه یافته و با گذشت زمان رو به تکامل رفته . به طوری که امروزه انواع و اقسام معرق ها با زمینه های مختلف و با رنگ امیزی های متفاوت تولید شده و حتی به خارج از ایران نیز صادر می شود . یکی از زیباترین انواع معرق معرق چوب می باشد و از انجا که بنده نیز در این زمینه فعالیتهایی داشته ام به تو ضیح در این زمینه خواهم پرداخت .
معرق کاری چوب :
معرق کاری چوب را از جمله هنرها دانسته اند ولی در واقع فن و تکنیک می باشد.فن برشکاری.انتخاب چوب و رنگ کاری. معرق چوب عبارتست از ایجاد نقوش و طرح های مختلف که از کنار هم قرار دادان چوب در کنار یکدیگر بوجود می اید که بر دو نوع است : معرق برجسته و معرق تخت یا صاف . در معرق برجسته نقش و طرح مورد نظر را بالاتر از طح چوب قرار می دهند و سپس اطراف انرا تزیین می کنند ولی در معرق تخت یا صاف ابتدا نقش و طرح مورد نظر را بر روی سطح چوب قرار می دهندو داخل طرح را خالی می کنندوسپس نقش ایجاد شده را با چوبهای رنگی و یا صدف می پوشانند . در معرق چوب از چوبهای مختلف .استخوان عاج .صدف .خاتم و .... استفاده می شود و در غایت تصویری که دارای رنگ طبیعی می باشد بدست می اید و در بعضی موارد نقش های طبیعی از رگه های طبیعی چوب بوجود می اید.
معرق چوب در ایران فنی جوان و جدید می باشد و قدمتی 50 ساله داردو بدرستی مشخص نیست که موطن کجاست اما درکشورهایی چون چین و هند و ... بصورتهای مختلف وجود داشته است و در معرق چوبهایی که کنار یکدیگر قرار می گیرند ضخامت دو الی سه میلیمتر دارند. دو نکته اساسی در معرق چوب وجود دارد اول انتخاب چوب می باشد مثل گردو که قهوهای روشن و تیره می باشد یا توت که زرد و عناب که قرمز می باشد . بعضی از چوبها مانند عناب در رنگ می باشند و این چوبها که بیرون انها رنگ روشن تری دارد و درون انها رنگ تیره تری دارد مقاومت بیشتری داشته و سخت تر از چوبهای روشن برش می خورد. دوم برش چوبها می باشد که باید به تناسب تابلو از تیغ اره های مناسب استفاده شود و درزها به هم جفت شود .
معرق زمینه چوبی خود بر چهار نوع می باشد :

الف – زمینه پازلی  ب – زمینه پارکتی   ج – زمینه اجری   د – معرق روکشی .
معرق زمینه رنگی که زمینه آن به رنگهای مختلف می باشد . ولی معمولا زمینه مشکی می باشد. اگر معرق امیخته به خاتم شود به ان معرق خاتم می گویند و در صورتی که منبت در معرق بکار رود به ان معرق منبت می گویند.»
برگرفته از کتاب 101 طرح معرق استاد سید غلامرضا اسماعیل زاده.
بطور اختصار مراحل ساخت معرق چوب را می توان بصورت زیر بیان نمود :
در مرحله اول با توجه به علاقه یا سفارش داده شده، معرق کار نوع کار یعنی طرح را مشخص می کند که در کل این طرح ها یا بصورت خط می باشند یا شکل . این طرح ها ، انواع خطوط مانند نسخ . شکسته نسخ و انواع فونتهاو شکلها یی مانند مینیاتور .طبیعت بی جان و زنده و ..... را شامل می شوند .
در مرحله بعد با توجه به نوع طرح انتخاب شده؛ طرح بوسیله دستگاههای فتو کپی یا با دست به اندازه دلخواه کوچکتر یا بزرگتر تغییر اندازه داده شده و قلم گریری می شود ؛ قلم گیری شامل حذف یا افزودن اشکال یا خطوطی به طرح جهت اماده شدن برای کار می باشد .
سپس در ادامه  با توجه به آموخته ها، تجربه و  ذوق هنری معرق کار چوبهای مورد نیاز طرح انتخاب و اماده می شوند.
پس از طی مراحل ذکر شده طرح در اندازه دلخواه  توسط چسب مناسب که معمولااز سریشم تهیه می شود، روی زیر کاری که از تخته های سه لا می باشد چسبانده می شود .
( در بازار دو نوع تخته سه لا معروف چینی و معمولی ( سفید ) موجود است که نوع معمولی تو صیه می شود ) .
در ادامه پس از خشک شدن طرحی که روی چوب چسبانده شده است،طرح توسط کمان اره و با تیغه های مناسب برش داده می شود.
( تیغه های کمان اره مورد استفاده با توجه به پهنای تیغه در اندازه های ریز تا درشت طبقه بندی می شود .مانند 0.1 – 0.2 – 0.3 و .....  . تیغه اره مناسب مورد استفاده در معرق چوب از نوع مخصوصی می باشد که در بازاربا نام پا ملخی نام برده می باشد . )
اکنون در این مرحله با برش نقش های روی تخته های سه لا کل تابلو به یک پازل بزرگ تبدیل می شود ؛ هنرمند با توجه به محل قرار گرفتن تکه های  پازل ،نقش مورد نظر  و چوبی را که از قبل برای آن نقش انتخاب کرده ،تکه ها را توسط چسب چوب یا در بعضی موارد طبق تجربه هنرمند بوسیله میخ های بسیار ریز بنام میخ سایه روی چوب رنگی قرار می دهد .  هنرمند در ادامه بوسیله کمان اره عملیات دور بری را انجام می دهد .
( باید توجه داشت در انتخاب چوبهای رنگی فقط رنگ ملاک نیست بلکه با توجه به طرح ، با استفاده از سایه ها و نقشهای طبیعی چوب سعی می شود به تابلو عمق بخشید ).
حال پس از پایان برش و رفع نواقص، قطعات توسط چسب چوبی که با مقدار مناسبی از دوده صنعتی مخلوط شده به زیر کارمان چسبانده می شود . زیر کار می تواند از نئوپان یا تخته چند لا باشد.

( به این دلیل از دوده صنعتی استفاده می شود تا پس از خشک شدن چسب چوب  در زیر کار، سطح کار به دلیل سفید بودن چسب چوب به اصطلاح سفیدک نزند . همچنین قطعات می بایست به مدت حد اقل دو روز تحت فشار  قرار گیرندتاخشک شوند )
دراولین مرحله پس از خشک شدن  ،روی تابلو را که تقریبا آماده شده است توسط پولیش سایز درشت ( زیر 50 )

بصورت نرم پولیش داده می شود  . در ادامه مراحل ذکر شده، در این مرحله بتونه را آماده کرده و طی چند مرحله بتونه زنی می شود ؛ پس از خشک شدن، بتونه  توسط پولیش درشت برداشته شده و چند دست پولیش نرم ( بالای 100 ) زده می شود . پس از پوستاب زنی که نوعی سمباده بسیار نرم می باشد تابلو اماده رنگ کاری می شود .

در مرحله آخر با استفاده از سیلر و کیلر یا دیگر جلا دهندها به زیبایی و دوام  تابلو می افزاییم .
( البته برای دو مرحله آخر" پلی استر" پیشنهاد می شود.)
در پایان نیز با انتخاب  یک قاب مناسب می توانید کارتان را به همه نشان دهید .